Epemastate staat op de lijst van rijksmonumenten. De officiële beschrijving van de verschillende onderdelen staat hieronder.
Totale complex
De relatief kleine buitenplaats Epemastate bestaat uit een rechthoekig omgracht huiseiland (XVI-XVII), dat via een boven de gracht gebouwd poortgebouw bereikt wordt; vanaf de Epemawei loopt een korte rechte lindenlaan zuidwaarts naar het poortgebouw; ten zuiden van de gracht ligt een rechthoekig wandelbosje, waarin een padenkruis; in het begin van de 20e eeuw was hier een geometrische rozentuin; ten westen van de gracht was vroeger de moestuin; nu is er een boomgaard; de aanleg heeft een geometrische opzet uit de 17e en 18e eeuw; in het begin van de 19e eeuw is het gebied ten zuiden van de gracht door L. P. Roodbaard omgevormd tot een kleine landschappelijke aanleg; ook op het huiseiland werden slingerpaden aangelegd; van de oorspronkelijke zuidelijke aanleg is niets meer over; zeer recent is er ten zuiden van het bos met de resten van de rozentuin een nieuwe vijver gegraven, geïnspireerd op de verdwenen Roodbaard-aanleg; op het eiland staat het huis, a-symmetrisch aan de westkant; het is in 1893 veranderd in neo-Renaissance trant; er staat een 19e eeuwse houten schuur achter het huis; hiertegen leifruit; voor het huis een kleine neo-geometrische aanleg; achter het huis zijn in de Roodbaard-stijl opnieuw slingerpaden aangelegd; de weilanden ten oosten van de plaats zijn als buffer binnen het complex opgenomen. Het complex wordt aan de noordkant begrensd door de Epemawei, aan de oostkant door weilanden van derden, aan de zuidkant door de nieuwe rijksweg van Sneek naar Bolsward en aan de westkant door het dorp Ysbrechtum.
Waardering
De historische buitenplaats Epemastate is van algemeen cultuurhistorisch belang:
- vanwege de vrijwel intacte 17e eeuwse hoofdstructuur
- vanwege de karakteristieke landschappelijk-visuele waarden (silhouetwerking) en
- vanwege de bijzondere architectuur van zowel het huis als het poortgebouw.
Huis
In oorsprong XVIIa; in 1894 ombouwd met een schil in Renaissance-stijl naar ontwerp van de architect J. Kok met stijlkenmerken van Viollet-le-Duc; rechthoekig bakstenen gebouw met twee bouwlagen op kelderverdieping onder schilddak met leien en twee hoekschoorstenen; voorgevel van 6 traveeën, waarvan in de derde van links de onder een eigen zadeldakje met leien naar voren uitgebouwde ingangspartij met klokgeveltje, waarin natuurstenen ronde wapensteen; hierboven een getrapte Vlaamse gevel met verdiepte geknikte lancetboog; voor de ingang een dubbele stoep met 5 treden en eenvoudige ijzeren leuning; witgeschilderde oostgevel met 4 traveeën; beide bouwlagen met kruisvensters met glas-in-lood in bovenhelft en onderluiken; parterreramen met verdiepte korfbogen, ramen op verdieping met geblokte segmentbogen; achtergevel met onregelmatige oorspronkelijke 17e eeuwse raamverdeling; meerruitsvensters; lagere aanbouw (één bouwlaag) aan westgevel, waarin garage en dienstwoning; schilddak met leien en hoekschoorsteen; daarnaast nog een zeer hoge nokschoorsteen; voorgevel met dubbele garage onder segmentboog; aan weerszijden een klein tweelichtsvenster; erboven een getrapte Vlaamse gevel met vierlichtsraam.
Waardering van algemeen belang:
- vanwege de ouderdom
- vanwege de markante neo-renaissance architectuur.
Parkaanleg
Parkaanleg, bestaande uit huiseiland, oprijlaan, achterbos en zijbos.
Het rechthoekige huiseiland, in oorsprong XVII of ouder, dat ong. 80 m. ten zuiden van de Epemawei ligt, is geheel omgracht en bereikbaar via de oprijlaan en het a-symmetrisch geplaatste poortgebouw; aan de buitenzijde van de gracht een singel van linden (binnenzijde) en eiken (buitenzijde); naast een erfverharding van grind is er aan de voorzijde van het huis (noord) een neo-geometrische rozenparterre, XIXd; verder is er naast en achter het huis een nieuwe bescheiden aanleg in de trant van Roodbaard.De oprijlaan, XVII of ouder, loopt vanaf de Epemawei in een rechte lijn naar het poortgebouw; laan en poort zijn niet gecentreerd op het midden van het huis; de laan heeft een puinverharding en heeft aan weerszijden een enkele rij linden; aan het begin een inrijhek.
Het rechthoekige achterbos heeft zijn huidige vorm gekregen in het begin van de 20e eeuw; het werd toen ingericht als rozentuin met een padenkruis, dat in het midden de vorm van een ellips kreeg; slechts vage sporen resteren, o.a. twee korte stukken lindelanen ten oosten en westen van de ellips; in het weiland achter het bos is in de jaren 90 van de 20e eeuw een vijver gegraven met bosrand op basis van de verdwenen Roodbaard-aanleg. d. ten westen van de gracht, ligt een nieuw ingeplante boomgaard en in het stukje bos ten westen van de oprijlaan zijn mogelijk de resten gevonden van de Middeleeuwse stinswier, de voorganger van Epemastate.
Waardering van algemeen belang:
- vanwege de ouderdom vanwege de nog aanwezige hoofdstructuur
- vanwege de landschappelijk-visuele kwaliteit: silhouet-werking in het open weidegebied
Poortgebouw
Poortgebouw, XVIIa met houten aanbouw uit 1880; gebouw van twee bouwlagen op rechthoekige plattegrond onder zadeldak met geglaasde pannen; geplaatst in de gracht; gele kleine baksteen met rode hoekklezoren als versiering; 19e eeuwse verlenging van ruim 4 m. in hout, verticale delen; 8-hoekige bakstenen traptoren met puntdak (8 vlakken) met leien aan westgevel; in de oksel van traptoren en houten verlenging een houten vleugel onder eigen zadeldakje, evenwijdig aan het grote dak; ook met geglaasde pannen; poortdoorgang met twee kruisgewelven met ribben; binnenzijde oostmuur met blindnissen; in westmuur toegang tot toren; verlengde deel heeft in oost- en westwand telkens twee meerruitsvenster; noordgevel met ronde poort met dubbele eiken deuren met loopdeurtje, die nog uit de bouwtijd stammen!!; erboven een polychrome wapensteen Van Burmania/ Van Juckema, 1652; daarboven twee meerruitsvensters; houten zuidgevel met poortdoorgang met de hergebruikte deuren van het vroegere, kleine gebouw; onder het gebouw een gemetseld waterpoortje, dat de beide grachtdelen verbindt; op de verdieping een woning; op toren en de zuidelijke, houten tuitgevel een vergulde windvaan met dezelfde alliantiewapens. Het gebouw werd in 1992-93 grondig gerestaureerd.
Waardering van algemeen belang:
- vanwege de ouderdom vanwege de cultuurhistorische en functionele waarden
- vanwege de bijzondere architectuur, met name de verlenging in hout uit 1894 vanwege het feit dat kruisgewelven toegepast zijn, hetgeen voor Noord-Nederland uniek is.
Schuur
Schuur, XIXb, mogelijk ouder; achter het huis, loodrecht hierop; langgerekte houten schuur onder lessenaarsdak met grijze pannen; de naar de tuin gekeerde oostwand met verticale houten delen, waarop latten voor leifruit en een eenvoudige klokkestoel met luidklok met jaartal 1664 en de wapens Van Burmania en Van Juckema; andere zijde (aan de kant van de gracht) ook met verticale planken.
Waardering van algemeen belang:
- vanwege de ouderdom
- vanwege de cultuurhistorische waarden als functioneel onderdeel van de buitenplaats.
Inrijhek op dam
Inrijhek op dam: twee vierkante bakstenen pijlers met uitkragende bovenzijde en plint, XXa/b, bekroond door vierkante vaasvormige zandstenen ornamenten met wapens en vlam-bekroning, XVIIIc; vazen op dekplaat met de naam Epema – State; geen hekvleugels; dam met twee bakstenen muren met rollaag en bestraat met gele ijsselklinkertjes; aan buitenzijde pijlers gietijzeren wangen in voluutvorm.
Waardering van algemeen belang
- vanwege de ouderdom
- vanwege de functionele en cultuurhistorische waarden als markering van de toegang tot de buitenplaats
- vanwege de bijzondere vormgeving van de vazen.
Wapenleeuwen
Wapenleeuwen; twee zandstenen leeuwen, XVIIb, ter weerszijden van de poort; leeuwen in zithouding, waarbij de ene voorpoot op de grond en de andere op een gekroond wapenschild rust; staart over de rug gelegen.
Waardering van algemeen belang
- vanwege de ouderdom
- vanwege de ornamentele waarden
- vanwege de artistiek-kunsthistorische waarden