zondag 14 mei 2023 
09.30 uur In de kerk van Ysbrechtum
voorganger is ds. Fedde Welbedacht

zondag 21 mei 2023
09.30 uur in de kerk van Ysbrechtum
voorganger is ds. Aukje Westra

zondag 28 mei 2023
09.30 uur in de kerk van Ysbrechtum
voorganger is ds. Vijko Top
Pinksteren

 

HISTORISCHE HERDENKING IN TIRNS

Hoeveel kan een mens verdragen? Dat was het thema van de kerkdienst van afgelopen zondag in Tirns waar zowel aandacht was voor de bevrijding na vijf oorlogsjaren als voor wat er vlak daarna op 13 mei 1945 gebeurde.

Die dag voltrok zich een ongekend drama in de familie van Jelmer de Jong, te weten de drie jongens Gerrit, Sjoerd en Jelmer van Sybren en Tryn de Jong, en rond Geertruida, dochter van Brucht en Geartsje Westra. Wat een mooie zeiltocht had moeten worden liep uit op een ramp. Zo kwam het complete dorp direct na het feest van de bevrijding in diepe rouw.

Onder oudere inwoners van Tirns is het verhaal genoegzaam bekend. Ook al werd er jarenlang niet over gepraat. Vorig jaar bij de openstelling van het oude monumentale kerkje tijdens Tsjerkepaad kwamen vragen op over wat er achter het ‘noodlottige ongeval’ met dezelfde datum zat waar op twee grafstenen op het kerkhof naar wordt gerefereerd.

Dat is de reden waarom de kerkenraad van onze gemeente een voorbereidingsgroepje in het leven heeft geroepen dat op zoek is gegaan naar nabestaanden en getuigen van toen. De link met het einde van de oorlog was snel gelegd. Want vanaf de enorme bevrijdingsfeesten die ook in de dorpen niet meer leken op te houden, zou alles toch altijd mooi en vredig zijn?

foto Jelly Mellema

Dútsers, der binne se al
Kerkenraadsvoorzitter en Tirnser Tryntsje Wester schetste indringend hoe het er in de oorlog in Tirns aan toegang. Zij baseerde zich op wat Ids Schaap destijds heeft opgeschreven, op de overlevering fan Pier de Boer, het jubileumboek van de ijsclub en verhalen van de broers Romke en Douwe Steensma. Een paar stukjes, vanzelfsprekend in het Fries:

De earste kear dat de Turnsers mei de Dútse besetters yn oanrekking kamen, wie 11 maaie 1940, de sneons foar Pinkster. Dy jûns stoppe der in sijspaan mei 2 Dútse soldaten yn de buorren foar it hok, wêr’t Leo en Tini no wenje. Yn de Bargesteech stiene krekt wat lju it lêste nijs te bepraten en hja stoden út elkoar: Dútsers, dêr binne se al. Dit sille ferkenners west ha, want hja beseagen kaarten en riden wer fuort. Dy nachts waarden de Turnsers wekker fan Dútsers mei hynders en weinen, dy’t harren byfak opsloegen op de boerehiemen, yn it hea, op de heasouders en yn é gollen, oeral leine sliepende soldaten. It gers wat yn it foar meand wie, foar twa Pinkstersneinen, waard opfretten troch de hynders. (…)

Geandewei kaam der krapte oan fan alles. Minsken út Snits hellen molke bij de boeren en betellen mei gebrûksfoarwerpen. Der ûntstie in libbene ruilhannel. (…) Ek kamen der de earste ûnderdûkers, de joadske minsken, dy’t plak krigen. (…) Yn Turns kamen ek jongemannen út Hollân wei, om ûnder te dûken. Plysje de Jong út Skearnegoutum, de kontaktpersoan fan it ferset, brocht ferskillende te plak. It lêste jier kamen dêr de oarloch evakuees út Limburg, Arnhim en Nijmegen. Dy moasten foar it front út nei it Noarden. Tidens de hongerwinter kamen der honger evakuees, bern út de Rânestêd, fanút Amsterdam waarden dy mei frachtboaten, skûtsjes, nei Lemmer fean. (…)

De minsken yn Turns ha gjin honger hân, mar oan brânstof foar de kachel wie gebrek. Hja ha noch besocht beammen te roaien, dy’t oan de rykswei tusken Snits en Boalsert stiene. Dit mislearre en de beammen kamen terjochte bij de lânwachters en de NSB boargemaster te Snits. Yn de notulen boeken fan de tsjerkerie út des. 1944 lês ik dat baron Rengers hout beskikber steld en ek dat der hout fan de tsjerke grûnen ferdield wurde kin.

Nei dy lange kâlde winter kaam einliks de befrijing. De Kanadezen binne yn Snits mar komme net nei Turns. De minsken yn Turns wolle ek graach offisjeel befrijd wurde en in groepke fan 25 Turnsers giet dy jûns rinnende nei Snits. Bettie Smits, dochter fan de skilder fan doe, koe Ingels en lei de Kanadezen út dat Turns ek graach offisjeel befrijd wurde woe, al wie it mar troch ien Kanadees. Ien fan de mannen stimde ta en sa gie Bettie op de motor werom nei Turns en stie de Kanadees letter te fertellen op de reinwettersbak en Bettie te fertalen. No jimme kinne jim foarstelle dat it dy jûns noch lang drok west hat en de dagen dernei libben de minsken yn in feestrûs.

                                                     Tryntsje Wester over de oorlogstijd

Na het feestgedruis
Tegen die achtergrond sprak een getuige van toen: Douwe Steensma, die als jongetje uit 1938 de gevolgen van het enorme drama ook van dichtbij meemaakte:

It wie yn Maeije 1945. It wie sierlik waer en immen ut Turns woe in sylboat dy lei bij de Snitermar nei Turns helje en tageliek der in moaije dei fan meitsje. Hja, famylje de Jong, heit en mem, en 4 bern en 2 bourmans bern gongen der op ut en farden oer de mar. (…)
Yn de neimiddei sette der in swiere tongerbui op ut it sudwesten en hja fertrouden it net. Doe it oansette farden hja nei de wâl, de legerwâl, mar foar dat hja der wiene roun de kiel oan groun. Doe de wynpoesten oansetten sloech it boatsje om.
De heit en mem koene har fest halde oan it skip en ien jonge halde him fest oan de mast.
Fiif bern rakken yn it wetter, ien bourfamke dat swimme koe, hat har tige ynspant om har suske to rêdden. Mar flak bij de wâl koe hja har net halde en ek dit famke kaem om. (…)
De jouns let kaem it bericht yn Turns en it doarp wie ferslein, krekt nei it feest fan de befrijding. De oare deis binne de bern en harren alders nei Turns brocht yn yn griene legerauto.
Wij moasten yn e hus bliuwe. Mar ik hear de auto noch riden. De Bedfort hie san heech lud.
De heit en mem en de soan en de ferdronken bern achter yn de auto. De heit fan it iene famke hat har dy jouns al ophelle.
 
Hja waerden opbiere yn de tsjerke. Dy middeis en jouns makke de timmerman Ane Boatsma 4 kistkes.
Boatsma hat wolris sein dat it swierste wie om de maet fan dy bern to nimmen.
De bern lizze njonken elkoar op it hôf njonken de tsjerke yn Turns.

 

Rust vinden
Dominee Marije Mazereeuw preekte vanuit Marcus 6 over Jezus die na de dood van Johannes grote behoefte had aan een eenzame plaats om alleen te zijn en een tijdje uit te rusten. Zij bracht naar voren hoe je als nabestaanden rust kunt vinden: door (toch) de verhalen te blijven vertellen. Maar waar was God dan toen het echt teveel werd? Het was een windhoos die tot ongeluk leidde. Je kunt God wel vragen of Hij even naast je wil komen zitten. Om weer op verhaal te komen. Zo zongen we:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Getuige Douwe Steensma over de impact van het drama in 1945

Ik sta voor U in leegte en gemis,
vreemd is uw naam, onvindbaar zijn uw wegen.
Gij zijt mijn God, sinds mensenheugenis –
Dood is mijn lot, hebt Gij geen andere zegen? (Lied 942)

In haar gebed voor de nood van de wereld haalde zij, in het licht van Pasen dat voorbij het graf gaat, terug hoe destijds de aarde zich in mei 1945 opende om de lichamen in haar schoot te nemen. In de dienst werd ook genoemd hoe rauw ‘het ongeluk’ in kwetsbare levens kan toeslaan. Zoals begin vorige maand het enorme verkeersdrama met vier jonge mannen bij Jirnsum, dat nu heel veel mensen diep raakt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Omrop Fryslân gaat een van de nabestaanden interviewen

We sloten de dienst af op de begraafplaats bij de kerk. Daar werden nog een keer hun namen genoemd: Gerrit, Sjoerd en Jelmer de Jong en Geertruida Westra. Waarna de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus over het verstilde dorp klonken, de lucht openbrak en de vogels het weer voor het zeggen kregen. Kippenvel. Net als vlak voor de dienst toen Auke Buma heel teder ‘Gelukkig is het land, dat God de Heer beschermt’ speelde. Dit alles opdat we niet vergeten.

Klaas Salverda, scriba


Afsluiting op het kerkhof van Tirns (Foto’s: Jan van Berkum)